Straatpoëzie in (met de klok mee) Hilversum, Bussum, Amsterdam, Schalkwijk en Zutphen
De uitdaging
Aan het begin van dit jaar startte ik met alweer de vierde ‘Elke Maand Een’-uitdaging. Dit keer stelde ik mezelf als doel om elke maand iets te schrijven over een straatgedicht. Enige voorwaarde was wel dat ik het straatgedicht zelf tegen was gekomen en op de foto had gezet. Het bleek geen moeilijke opgave. Ik heb de uitdaging dan ook gehaald om elke maand een blogpost over een straatgedicht te plaatsen. De 12 artikelen vind je hier.
Ik wendde mezelf aan om – overal waar ik kwam – om me heen te kijken. Muren, stoeptegels, ramen, alles kon een straatgedicht bevatten. Het deed me op een andere manier naar mijn omgeving kijken. En vaak leverde het wat op. Soms één gedicht, soms veel meer. Af en toe raadpleegde ik de site straatpoezie.nl (een (onvolledig) overzicht van alle straatpoëzie in Nederland en België) als ik een plaats bezocht. Het is tenslotte jammer als je, in een plaats aan de andere kant van het land, net een gedicht mist dat een straat verderop hangt.
De gedichten
Het leverde een aanzienlijke voorraad aan gedichten op. Over de mooiste en meest bijzondere maakte ik een blogpost. Een literaire wandeling door Zutphen besloot ik als geheel te beschrijven. Teveel mooie en bijzondere gedichten. Een aantal van de gedichten die ik afgelopen jaar verzamelde, stonden nog niet op het straatpoëzie-overzicht. Toevoegen is eenvoudig en het overzicht is nu een stukje vollediger.
Straatpoëzie in Zutphen
De gedichten waren erg verschillend. Er waren er die al lang voordat ze in het straatbeeld verschenen, geschreven waren. Zo ben ik meerdere malen Ida Gerhardt tegengekomen, o.a. in Zutphen. Maar ook Victor E. van Vriesland (Amsterdam) en Wotkoce Okisce (Leiden) waren al overleden toen hun poëzie straatpoëzie werd.
Andere gedichten zijn specifiek geschreven voor de plek waar ze hangen. Dit soort gedichten ben ik het meeste tegengekomen. Ze verhalen over (de historie van) het gebied of de (voormalige) functie van het gebouw. Zo kan de toevallige voorbijganger lezen over het voormalige klooster in Ten Boer waar nu een winkelcentrum staat, over de geschiedenis van de begraafplaats in Hilversum en de oorspronkelijke functie van de Bordenhal in Maastricht. In Bussum, Hilversum, Schalkwijk en Zutphen (en veel meer plekken waar ik nog niet over heb geschreven) lieten de stadsdichters van zich horen. Een of meerdere gedichten van hun hand sieren de straten op.
Straatgedicht in Ten Boer
De balans opmakend
Met een Drents gedicht in de maand december, heb ik 9 van de 12 provincies gehad. Alleen Flevoland, Brabant en Zeeland ontbreken nog in mijn verzameling. 7 dichters kende ik toen ik hun straatgedicht zag. Dit jaar heeft me dus veel nieuwe namen en gedichten opgeleverd. Er zaten een paar mooie gedichten tussen. Wat de meeste indruk maakte, was het gedicht van Judith Nieken in Leeuwarden. Misschien ook omdat het zo herkenbaar is. Het zijn zinnen die ik zelf geschreven had willen hebben.
Mijn verzameling telt op dit moment 83 gedichten en is nog altijd groeiende. Deze uitdaging leverde mij zoveel plezier op, dat ik ook volgend jaar gewoon doorga met het verzamelen van en schrijven over straatgedichten. Poëzie is overal om ons heen. Het is zonde is om daar niet wat meer aandacht aan te besteden.
Straatpoëzie in (met de klok mee) Zuidlaren, Leiden, Maastricht, Hulshorst, Zwolle en Leeuwarden
Soort gedicht: Bankgedicht Waar: Amsterdam, Oosterspoorplein Dichter: Viktor E. van Vriesland
Op een bankje in een park in Amsterdam kan de oplettende voorbijganger 27 woorden lezen die samen een gedicht vormen. In acht regels wordt er gerept over een gebeurtenis van lang geleden. Wellicht lang vergeten? Weten we überhaupt nog wat er mogelijk vergeten is? lijkt de dichter zich af te vragen.
Deze maand was ik een van die voorbijgangers. Een bewuste, wel te verstaan. Geholpen door het routeboekje van het Westerborkpad ging ik aan het begin van mijn tweede etappe van het lange afstandspad op zoek naar dit bankje dat een bijzonder straatgedicht herbergt – of eigenlijk een bankgedicht.
Het bankje staat op het Oosterspoorplein, vlakbij het Muiderpoortstation in Amsterdam. Het vormt een monument voor de ruim elfduizend Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog via het Muiderpoortstation zijn weggevoerd naar Kamp Westerbork en van daaruit naar vernietigingskampen in Midden-Europa. Slechts een enkeling is teruggekeerd. Veel van deze mensen woonden in de Transvaalbuurt, die grenst aan het station.
Op 3 oktober 2002 onthulde de toenmalige burgemeester Job Cohen het bankje en een informatiebord. Op die dag was het precies zestig jaar geleden dat het eerste transport vertrok vanaf het Muiderpoortstation. Het roestvrijstalen bankje is een ontwerp van Steffen Maas. Het gedicht is geschreven door Viktor E. van Vriesland (1892 – 1974), een Joodse dichter, criticus en vertaler.
Het gedicht dat in het bankje gegraveerd is, luidt als volgt:
Muiderpoortstation:
Tocht er door hun schimmen
Nog een stroom van lang,
Lang vergeten namen,
Lang vergeten ogen?
Zullen wij nog weten
Dat wij ons vergeten
Zijn vergeten?
Viktor E. van Vriesland
Het raakt mij, dit gedicht, over wie er lang geleden langs deze plek gekomen zijn. Nu, ruim 75 jaar later, zijn het nog slechts schimmen die thuishoren in een andere tijd. Een tijd waarvan de gruwelen ons bekend zijn. De namen van de slachtoffers echter raken in de vergetelheid. Wie waren het, die hier liepen? Hoe zagen zij eruit? De dichter vraagt zich zelfs af of wij inmiddels niet vergeten zijn, dat wij het zijn vergeten.
Maar zover is het gelukkig niet. Niet voor deze plek. Dit bankje, het gedicht, maar ook het Westerborkpad houden de geschiedenis die zich hier heeft afgespeeld levendig. En nog steeds, zestien jaar na de opening, blaast de wind door de gegraveerde letters van het gedicht en tocht het door hun schimmen.
Ik hou ervan, gedichten op onverwacht plekken. Poëzie, die soms letterlijk op straat ligt. Straatgedichten heten ze, ‘streetpoetry’ in het Engels. Instagram staat er vol mee. Ikzelf heb inmiddels ook een kleine fotoverzameling aangelegd. Kijk maar eens om je heen als je door een plaats of zelfs over een station loopt. Het zijn er meer dan je denkt en hun aantal groeit gestaag. In 2018 staat op deze blog elke maand een straatgedicht centraal (#EMES2018). De straatgedichten vind je hier. Welke straatgedicht is jou opgevallen?
Route:Westerborkpad Afstand: 18 km Startpunt: Station Amsterdam Muiderpoort Eindpunt: Station Weesp
De wit-rode markering met gestileerd prikkeldraad van het Westerborkpad langs het Amsterdam-Rijnkanaal
In oktober 2017 liepen we de eerste etappe van het Westerborkpad en dompelden we ons onder in cultuur en geschiedenis. We zijn inmiddels drie maanden verder, dus hoog tijd voor een vervolg. We beginnen waar we in oktober eindigden, bij het station Muiderpoort. Vorige keer regende het, nu is het een mistige dag maar droog, een stuk beter dus.
We beginnen bij het monument op het Oosterspoorplein, waar een bord verwijst naar de 11.000 joden die vanaf dit station gedeporteerd zijn naar Westerbork. In een roestvrijstalen bankje is een mooi gedicht hierover van Viktor E. Van Vriesland te lezen. Een mooie kandidaat voor Elke maand een straatgedicht. De blogpost over dit gedicht vind je hier.
Het informatiebord over het Muiderpoortstation
We laten het station achter ons en lopen de Indische buurt in. De Celebesstraat en later de Valentijnkade leiden ons de stad uit. We komen langs de oude Joodse begraafplaats Zeeburg. De begraafplaats ziet er verwaarloosd uit. Stenen zijn omgevallen en in de verte zien we nog veel meer stenen staan in het hoge gele gras. Het is zaterdag, dus de begraafplaats is in verband met de Sjabbat gesloten. Maar door het hek blijft het beeld indrukwekkend. Mede door het weer lijkt het wel een openingsshot van een enge film.
De oude Joodse begraafplaats Zeeburg
Verder lopend merken we goed dat we de stad achter ons hebben gelaten. Niet alleen is de omgeving minder bebouwd, maar we komen ook steeds meer hardlopers tegen. Het is gewoon druk. De meesten duiken het Flevopark in. Een enkeling rent verder, in de richting waar wij vandaan komen. In de weg zijn kleine ronde symbooltjes van hardlopers aangebracht. Lopen we hier over een gemarkeerde hardlooproute?
We komen langs een pontje uit 1896, dat overigens vandaag niet vaart en steken even verderop alsnog het water over. Onder de A10 en de Nesciobrug door lopen we Diemen in. Het geeft geen verkeerde aanblik. Aan de ene kant staat een oud tolhuis, in het water aan de andere zijde vaart een groot binnenvaartschip voorbij. Een hele andere wereld dan de omgeving van het Jacobspad dat we deze maand afrondden.
De fraaie entree tot Diemen
In Diemen lopen we met een bocht om een nieuwbouwwijk heen door een park. Ook hier is de snelweg niet ver weg. Aan onze rechterhand bevindt zich het geluidsscherm van de Ringweg. Dan buigen we af en komen via station Diemen en een Joodse begraafplaats bij een winkelcentrum. Naast een warenmarkt strijken we neer in een grand café voor de eerste cappuccino van de dag. Daar waren we wel aan toe met dit grijze, kille weer.
Voldaan vervolgen we onze weg en komen al snel midden in een nieuwbouwwijk in aanbouw terecht. De markering verdwijnt achter met hekken afgezette straten. We besluiten aan de andere kant van de brede weg verder te lopen langs de huizen die reeds bewoond zijn. Via straten die vernoemd zijn naar plantages in Suriname checken we af en toe de route op de telefoon. Dan stopt er een snelle bolide naast ons. Een even snelle jongeman vraagt of we hulp nodig hebben. Verbaasd antwoorden we ontkennend. Dit hadden we hier niet verwacht te midden van de bouwactiviteiten en het drukke verkeer.
We vinden de markering weer en geleidelijk worden we naar het Diemerbos geleid. Het blijkt een walhalla voor hondenliefhebbers. Het lijkt wel of alle variëteiten aan Diemer honden zich hier verzameld hebben. Enthousiast rennen ze het pad op en af. De baasjes kennen een even grote variëteit.
Zelfs bij dit weer is het in het Diemerbos een drukte van belang
Na het Diemerbos lopen we een stukje langs de Gaasp en slaan dan af naar het Gaaspermolenpad, een weg tussen de weilanden door. Hier eten we op een bankje in een weiland een boterham. Ganzen vliegen over. In de verte raast de A9. In het weiland staat een vogelobservatiescherm. Dat de natuur en de mens zo vlak naast elkaar leven wordt hier goed duidelijk.
Het Amsterdam-Rijnkanaal nadert en via een spoorbrug steken we het kanaal over. Op de brug rijden de treinen af en aan. Onder ons passeren de binnenvaartschepen. En ook hier ontbreken de hardlopers niet. Twee wandelaars met grote rugzakken, wandelbroeken en waterdichte jassen komen ons tegemoet. Wij zagen ze hiervoor al aan de overzijde van het kanaal lopen. Zij volgen duidelijk niet het één-kant-op -gemarkeerde Westerborkpad. Wellicht komen ze van het Zuiderzeepad of het Trekvogelpad die beide hier vlakbij lopen. Het lijkt ons geweldig om ook eens met rugzak een weekendje op pad te gaan. Als het beter weer is, besluiten we.
Over de spoorbrug lopen we naar Weesp
Weesp is nu niet ver meer. De eerste nieuwbouwwijken in aanbouw beginnen zich al af te tekenen. Het is voor ons inmiddels een bekend beeld. We volgen het spoor en komen uiteindelijk bij het station uit. Het is nog vroeg en we besluiten het stadje zelf te bekijken. We hadden een tweede Naarden verwacht, maar dat valt een beetje tegen. Het grijze weer helpt ook niet. Na een rondje door het centrum eindigen we deze etappe op station Weesp.
Benieuwd naar de andere etappes van het Westerborkpad? Hier vind je de verhalen over de etappes tot nu toe.
Route:Westerborkpad Afstand: 10 km Startpunt: Station Amsterdam Centraal Eindpunt: Station Amsterdam Muiderpoort
Een typisch Amsterdams plaatje op de Kloveniersburgwal
Aanleiding
Enkele maanden geleden liepen we met het Jacobspad langs Voormalig Kamp Westerbork en kwamen daar de markering tegen van een ander langeafstandspad. De blauw-rode (en de nieuwe rood-witte) bordjes met een gestileerd prikkeldraadstukje bleken te verwijzen naar het Westerborkpad. Een langeafstandswandeling die de route volgt die de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog bij deportatie aflegden vanuit de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam naar Kamp Westerbork. Het pad is slechts één kant op gemarkeerd omdat er weinigen terugkwamen. Deze route langs historische sporen en gedenkplaatsen sprak ons aan en we bestelden het boekje.
Boekwinkel en stamcafé
Op een herfstige dag in oktober wandelen we de proloog en de eerste etappe zoals deze in het boekje staan. Ook de bijbehorende app hebben we op onze telefoon staan. Naast kaartjes van de verschillende etappes bevat de app ook geluidsfragmenten. Op bepaalde plekken wordt het verhaal bij die plek verteld. Wie woonden er, wat is er gebeurd, wat is hun verhaal? Na nog geen 100 meter na ons startpunt op Amsterdam CS is het eerste fragment al te beluisteren. We zetten het volume wat harder en wandelen al luisterend verder.
Bij Amsterdam horen natuurlijk de duiven
De route slaat af richting de grachten en we zien bekende namen als Brouwersgracht, Keizersgracht en Prinsengracht voorbijkomen. Zigzaggend doorkruisen we de grachtengordel en komen door kleine straatjes met leuke winkeltjes en koffiezaakjes die je eigenlijk zou moeten onthouden voor een volgende keer. Via het Anne Frank Huis, waar al een flinke rij staat en de Westertoren komen we uiteindelijk weer bij de Herengracht. Hier nemen we een klein omweggetje naar de American Book Center, een boekhandel waar ik altijd even langs ga als ik in Amsterdam ben. Dit keer heb ik een heel lijstje Engelse boektitels bij me, waarvan ik hoop er een paar te bemachtigen.
Een half uur later en helaas slechts één boek rijker, verlaten we de winkel en pikken de route weer op. Het is lunchtijd en we besluiten een broodje te eten bij het ‘stamcafé’ (Café de Jaren) van mijn medewandelaar die een tijdje in Amsterdam gestudeerd heeft. De buien die aanvankelijk nog meevallen volgen elkaar nu steeds sneller op. Een droog en warm onderkomen komt nu zeker als geroepen.
Bezienswaardigheden
Na de lunch in het oude, lichte pand vervolgen we onze route en komen door de Oudemanspoort waar slechts één boekenkraampje herinnert aan de grote boekenmarkt die hier anders staat. Langs het verzetsmonument en de Stopera, komen we bij het Waterlooplein uit. Nadat we de Dokwerker gepasseerd zijn, is het tijd voor onze volgende stop.
De Dokwerker aan het Jonas Daniël Meijerplein
We komen namelijk langs het Joods Historisch Museum, gevestigd in de Grote Synagoge. Sinds een paar dagen worden hier de schilderijen van Charlotte Salomon (1917-1943), een Joodse kunstenares uit Berlijn, geëxposeerd. Ik las vorige maand het boek Charlotte (2014) van David Foenkinos over haar leven en ben sindsdien benieuwd naar haar werk. Nu we er toch langs komen, kunnen we mooi e.e.a. combineren. Mijn indruk van de tentoonstelling lees je hier.
Het Joods Historisch Museum is gevestigd in de Grote Synagoge
Een bijzondere ervaring en een heerlijke (koosjere) amandelbolus rijker vervolgen we onze weg. We passeren de Portugese Synagoge, lopen langs Artis en het Auschwitzmonument en komen uit bij de Hollandsche Schouwburg, het einde van de proloog en het begin van de eerste etappe. Met ons ticket van het Joods Historisch Museum hebben we hier gratis toegang.
Het Auschwitzmonument (Spiegelmonument) in het Wertheimpark
We bezoeken de tentoonstelling en staan stil bij de enorme rij met achternamen van mensen die niet meer teruggekomen zijn. Dan komt het wel dichtbij. De mevrouw aan de balie pakt, als ze hoort dat we het Westerborkpad lopen, haar stempel en stempelkussen. Veel wandelaars willen graag een aandenken aan dit beginpunt van het Westerborkpad en ook in ons boekje prijkt nu een stempel.
De Hollandsche Schouwburg, officieel beginpunt van het Westerborkpad
Oosterpark en Transvaalbuurt
Na de Hollandsche Schouwburg komen we langs het Tropenmuseum en slaan af het Oosterpark in. De app blijkt achteraf een andere route te geven dan het boekje, maar het beeldje van de Titaantjes van Nescio maakt die weg ook de moeite waard. Hierna duikt de route de Transvaalbuurt in. Voor de Tweede Wereldoorlog kende deze wijk veel Joodse inwoners. In 1941 wordt de buurt aangewezen als ‘Judenviertel’ waardoor veel Joodse gezinnen noodgedwongen hier naartoe moesten verhuizen. Twee jaar later is het beeld compleet anders. Door razzia’s wonen er na juni 1943 nauwelijks nog Joden in de wijk.
De regen maakt dat de wijk er nu mistroostig uit ziet. Er zijn weinig mensen op straat. We wandelen verder en komen uiteindelijk uit bij het Muiderpoortstation, ons eindstation van deze eerste etappe. De wandeling was kort voor ons doen, slechts 10 km. Maar er was zoveel te zien, zoveel te bezoeken, je komt langs allerlei historisch interessante plekken dat we moeite moesten doen om weer een beetje op tijd op Station Muiderpoort te zijn. Eigenlijk zou je dit eerste gedeelte van het Westerborkpad in twee dagen moeten doen. Maak er een weekendje Amsterdam van en bezoek de interessante bezienswaardigheden onderweg.
In de trein terug
Markering en de app
De route is, zoals we bij Kamp Westerbork zagen, inderdaad gemarkeerd, maar onderweg hebben we lang niet altijd de markering kunnen vinden. Dit is ook lastig in een drukke stad met veel plekken waar de sticker of het bordje geplaatst kan worden. Dat is althans onze ervaring. Ook het Jacobspad was in de veel kleinere stad Groningen nauwelijks gemarkeerd. Wandelaars doen er daarom goed aan om het boekje en liefst ook de app mee te nemen.
Als je de GPS inschakelt op je telefoon, laat de app zien waar je bent. Je hoeft enkel het streepje van de route te volgen. Helaas was de app niet heel stabiel. Na het maken van een foto met de telefoon of openen van een andere app moest de kaart opnieuw geladen worden. Als dit niet lukte moest de app zelf opnieuw opgestart worden. Vervelend, maar voor ons geen probleem, gelukkig hadden we ook het boekje nog. Wellicht dat een update voor verbetering zorgt.
Benieuwd naar de andere etappes van het Westerborkpad? Hier vind je de verhalen over de etappes tot nu toe.
Vorige maand las ik Charlotte (2014), een werk van de Franse schrijver David Foenkinos. Ik was onder de indruk. Niet alleen van de schrijfstijl maar ook van het verhaal, van het leven van de jonge Joodse kunstenares Charlotte Salomon in een roerige tijd. Toen ik het boek digitaal dichtsloeg bleef ik ademloos achter, en benieuwd. Zouden haar schilderijen ergens geëxposeerd worden?
Het toeval wil dat 2017 het 100ste geboortejaar is van Charlotte Salomon. Een jaar voor haar dood voltooide ze haar levenswerk Leven? of theater?. Het Joods Historisch Museum (JHM) in Amsterdam beschikt over de originele gouaches (waterverfschilderijen) uit het boek. Sinds 20 oktober zijn deze werken te zien in de kelder van het museum. We onderbraken de eerste etappe van het Westerborkpad, dat langs het museum loopt, om de schilderijen te zien.
Kort het verhaal van Charlotte. In 1917 wordt ze geboren in Berlijn. In de familie van haar moeder is zelfmoord gemeengoed en zit de ‘waanzin’ in de genen. Haar oma, tante, maar ook haar moeder komen op deze manier aan hun einde. Charlotte is dan acht en ze groeit op als een meisje dat veel op zichzelf is. Haar vader hertrouwt en Charlotte en haar stiefmoeder kunnen het goed met elkaar vinden. Charlotte blijkt een tekentalent maar ondervindt hinder van de steeds strengere regels voor Joden in het fascistische Duitsland van de jaren 30. Onverwachts wordt ze toch aangenomen bij de kunstacademie en brengt daar een paar jaren door.
Vlak voor de oorlog ontvlucht ze Duitsland naar haar grootouders, die in Zuid-Frankrijk verblijven. Hier pakt ze het schilderen weer op, kunst is haar houvast in deze onzekere tijden. Ze schrijft en schildert haar levenswerk, leert de liefde (weer) kennen, maar vanuit hier vertrekt ze ook op haar laatste reis. Naar Auschwitz, 26 jaar oud en 5 maanden zwanger.
Haar levenswerk overleeft de oorlog en komt in Amsterdam terecht, waar haar vader en stiefmoeder de oorlog hebben overleefd. Het is een autobiografisch verhaal, rijkelijk voorzien van gouaches (bijna 800 stuks) en muziek. De ‘graphic novel avant la lettre’ (zoals Uitgeverij Cossee het noemt) is nu voor het eerst integraal tentoongesteld. De schilderijen hangen genummerd naast elkaar en gaan als een slinger door de expositieruimte. Het past ternauwernood. De tekst uit het boek is eronder in het Nederlands te lezen. Voor de Engels- en Franssprekende bezoeker zijn ook boekjes in die taal beschikbaar met de integrale tekst.
De belangstelling is groot op deze herfstachtige zondag. De expositie is drie dagen oud. Samen met geïnteresseerden schuifel ik langs de schilderijen tegen de gele achtergrond. Aanvankelijk zijn de werken gedetailleerd, later worden het steeds meer schetsen. Helemaal aan de andere kant van de ruimte eindigt het boek met de woorden “Leben oder Theater?” weergegeven op de rug van de hoofdpersoon.
Naast dit laatste schilderij zit een deur die toegang geeft tot een korte route naar het museumcafé. In die gang krijgt de bezoeker nog de kans zijn of haar mening te geven over de geëxposeerde werken van Salomon. Wat blijft u bij? Wat is u opgevallen? Een mevrouw is druk bezig haar mening op te schrijven. Wij lopen door en proberen in het café een warme – volgens de Joodse spijswetten bereide – amandelbolus die heerlijk smaakt bij de cappuccino.
Voor wie wil kan het hele boek lezen, daar in de kelder van het museum. Je moet er dan wel een paar uurtjes voor uit trekken. Ik kies ervoor om het lijvige werk te kopen in de museumwinkel. Een mooie ingebonden editie met alle schilderijen. Eigenlijk geen werk om tijdens een wandeltocht mee te nemen (er staan ons die middag nog een aantal kilometers Westerborkpad te wachten). Maar ja, het werk stond, sinds ik de novelle van Foenkinos las, hoog op mijn nog te lezen-lijst. En wat is nu een betere plaats om het levenswerk van Charlotte Salomon te kopen dan in het museum waar haar werken al lange tijd verblijven – en nu integraal tentoongesteld worden?
Ook benieuwd naar gouaches en het bewogen leven van Charlotte Salomon? De expositie in het Joods Historisch Museum is nog te zien tot en met 25 maart 2018. Wil je nu al meer lezen over het boek? Het Joods Cultureel Kwartier heeft een prachtige interactieve website gemaakt waar je het hele werk kunt lezen, zien en horen. Alle gouaches zijn hier te bekijken, je kunt de oorspronkelijke tekst lezen, inclusief vertalingen. En wat mij erg aansprak is dat je ook muziekfragmenten kunt beluisteren die in het boek beschreven zijn. Zo komt de tijd waarin Leven? of Theater? is geschreven wel heel dichtbij.
Enthousiast gebaarde hij dat ik dit toch echt moest zien. We waren inmiddels in het Indiase gedeelte beland, op de eerste verdieping van het grote, oude gebouw. Nieuw-Guinea, Nederlands-indië en Zuidoost-Azië hadden we inmiddels achter ons gelaten. Even hadden we nog stilgestaan bij een Bollywood bioscoop en nu dus dit.
Over de hele wand vakjes met cijfers, afbeeldingen van olifanten, leeuwen, rozen, bomen en Indiaas aandoende personen. Er dwars doorheen slingerden slangen zich naar boven, de ladders vermijdend die op strategische plekken neergezet waren. “Kijk, dit speelden we als kind ook”. In zijn ogen zag ik de herinnering aan winteravonden lang geleden, met z’n allen rond het bord. Het zei me helemaal niets. “Slangen en ladders!” probeerde hij nog, overtuiging in zijn stem en een beetje ongeloof, alsof hij wilde zeggen: wie kent dat nou niet?!
Een bordspel dus, een variant op Ganzenbord. Met behulp van een dobbelsteen lopen de spelers over de vakjes. Kom je aan de onderkant van een ladder, dan mag je omhoog en sta je opeens een stuk verder op het bord. Als je echter op een slangenkop komt, dan glijd je via die slang naar beneden. Wie als eerste bovenin aankomt is de winnaar.
Dit in Hollandse huiskamers vaak gespeelde spel blijkt veel internationaler te zijn dan gedacht. En ook veel ouder. Het kan gezien worden als een levensreis met zijn deugden (de ladders) en ondeugden (de slangen). De weg omhoog is een stuk lastiger, dan de weg naar beneden. De slangen zijn dan ook in grotere getale aanwezig dan de ladders.
Ik vraag me af of de jongere versie van mijn medemuseumbezoeker op de hoogte was van deze diepere betekenis. Tijdens een volgend bezoekje aan zijn ouders zal dit bordspel echter zeker aan de orde komen. En wellicht een klimmetje naar de zolder op zoek naar een winteravondherinnering…
Wil je dit eeuwenoude bordspel in levensgroot formaat zien? Dat kan in het Tropenmuseum in Amsterdam, te midden van nog veel meer verrassende ontdekkingen.
Door Suzanne 