Marjolijn van Heemstra inspireert

Soms zijn zinnen te mooi om er niets mee te doen. In ‘In lichtjaren heeft niemand haast’ (2021) van Marjolijn van Heemstra kwam ik dergelijke zinnen tegen. In haar boek over ruimte (in je agenda, in je hoofd en ook zeker in het heelal) neemt de auteur je mee in haar zoektocht naar wat ruimte is. Ze plaatst ons leven op aarde in perspectief door er vanuit de ruimte naar te kijken. Ik werd gegrepen door haar associaties, haar bevindingen en haar taal.

Hieronder heb ik enkele welhaast poëtische zinnen uit het boek onder elkaar gezet. Ik vroeg me erbij af wat ze zouden kunnen betekenen in het dagelijkse leven.

pexels.com

Stress

Het is vreemd hoe stress de netten sluit.

Wat ruik ik? Heb ik de oven wel uitgedaan toen ik naar bed ging? Zitten de gymschoenen van Thomas in zijn rugzak?

Ons vastknoopt in een benauwd hier en nu.

Het gaat flink vriezen vannacht, hopelijk rijdt de eerste trein. Had ik die laatste versie van de Powerpoint nou opgeslagen?

Ons het zicht ontneemt op vertes en verbeelding.

Ze vinden de presentatie vast niks. Vorige keer kwam ik ook al niet uit mijn woorden. Dit helpt niet voor mijn tijdelijke contract.

Een vrouw die tot voor kort door het leven gleed.

Het is alweer drie uur. Waarom lukt het nu al weken niet om normaal in slaap te vallen?

Tot ze langzaam maar zeker overal de scheuren zag.

Peter kan het wel. Hij ligt al uren te snurken. Heeft hij geen zorgen?

De gebrokenheid.

Of droomt hij van een ander?

14 Podcast-tips voor je ommetje (deel 2)

In augustus 2020 werkte ik al de nodige maanden thuis. Ik had de routine ontwikkeld om ’s ochtends, voordat ik aan het werk ging, een ommetje te maken. Tijdens dat ommetje luisterde ik naar podcasts. Mijn favoriete podcasts zette ik die maand in dit artikel op een rijtje.

Inmiddels is het april 2021 en werk ik nog steeds thuis. Ook het ochtendommetje maak ik nog elke dag. Wel heb ik inmiddels een hoop nieuwe podcasts ontdekt. Tijd voor een update van mijn favoriete podcasts.

Natuur

The Stubborn Light of Things

Melissa Harrison is schrijver van romans en natuurboeken en woont in een cottage in ‘rural suffolk’, Engeland. In deze Engelstalige podcast uit 2020 neemt ze de luisteraar mee naar buiten, van het vroege voorjaar tot in de herfst. Ze vertelt wekelijks over de vogels, de natuur en het Engelse landschap. De vogelgeluiden en het enthousiasme van Harrison maakten voor mij dit de perfecte podcast om de dag rustig te beginnen.

Groene oren

In deze podcast van Staatsbosbeheer worden dieren geïnterviewd. Ze komen naar de studio en er volgt een gesprek over hun leven. Af en toe ernstig, vaak hilarisch. De acteurs leven zich volledig in in ‘hun dier’. Ward de hazelmuis benadrukt bijvoorbeeld dat hazelmuizen niet ijdel moeten zijn, want ze moeten heel veel aankomen voor hun winterslaap. Ben je wel ijdel als hazelmuis, dan ga je dood.

Cultuur

Podium Witteman Podcast

Floris Kortie bespreekt in deze podcast de wereld van de klassieke muziek vanuit allerlei verschillende invalshoeken en met uiteenlopende gasten. Wat hebben voetbal en klassieke muziek bijvoorbeeld gemeen? En wie zijn de meest foute componisten? Uiteraard ontbreekt de muziek zelf ook niet.

Dat kan mijn kleine nichtje ook

Presentatoren Noortje en Gisbert bezoeken elke aflevering een museum of wandelen langs kunst in de openbare ruimte. Op een toegankelijke manier bespreken ze kunstenaars en periodes.

Boeken

De Grote Vriendelijke Podcast

N.a.v. het vorige artikel kreeg ik de tip om de Grote Vriendelijke Podcast te luisteren. Kinderboekrecensenten Jaap Friso en Bas Maliepaard bespreken hier recente kinderboeken. Ook is er elke aflevering een kinderboekenschrijver of -illustrator te gast. Een podcast over kinderboeken voor volwassenen. Goed gemaakt en enthousiasmerend.

De Bezige Bij Podcast

Redacteuren van de uitgeverij gaan in deze podcast in gesprek met auteurs waar ze nauw mee samenwerken. In de fijne gesprekken krijg je een inkijkje in de wereld van de schrijver. Interessant en ik ontdekte weer nieuwe auteurs.

Geschiedenis

De plantage van onze voorouders

Een nazaat van een plantage-eigenaar en een nazaat van een tot slaaf gemaakte onderzoeken samen hun geschiedenis. Een interessante podcast waarin veel hedendaagse thema’s naar voren komen. Ik vermoed dat dit veel mensen aanspreekt.

Wind of Change

Een Amerikaanse podcast over het nummer Wind of Change van The Scorpions. Het gerucht gaat dat de CIA met dit nummer het IJzeren Gordijn heeft laten vallen. Wat klopt er van dit gerucht? De podcastmaker gaat op onderzoek.

Avontuur en naar buiten

Living Adventurously

Alastair Humpreys heeft een aantal jaren de wereld over gefietst. Nu fietst hij door Yorkshire, Engeland en interviewt verschillende mensen over wat zij verstaan over ‘avontuurlijk leven’. De definitie is voor iedereen verschillend. In deze Engelstalige podcast komen de meest leuke, verrassende, bizarre en inspirerende verhalen voorbij.

Camino NL pelgrimsverhalen

Johanna Kroon interviewt in deze podcast wandelaars die gewandeld hebben over Europese pelgrimswegen. Wat zijn hun verhalen en wat heeft de tocht met hen gedaan? Na enkele afleveringen geluisterd te hebben, raak ik helemaal geïnspireerd om een langere wandeltocht te maken.

Het Geluid van Fietskriebels

Henrik Kos heeft als vakantiefietser al heel wat van Europa gezien. In deze podcast vertelt hij hoe het is om op fietsvakantie te gaan en geeft hij tips. Hoewel de podcast bedoeld is voor de beginnende vakantiefietser, beleef ik er als ervaren vakantiefietser ook veel plezier aan. Als hij voor zijn tentje een aflevering opneemt, ben ik ook weer even terug voor mijn eigen tentje tijdens mijn laatste fietsvakantie.

The Moving Abroad Podcast

Maaike den Besten woonde zelf jarenlang in het buitenland. Hoe pakte ze dit aan? Hoe zag haar leven eruit? In deze podcast vertelt ze over haar eigen leven maar interviewt ze ook andere Nederlanders die in het buitenland wonen en werken.

Duurzaamheid

De Grote Tiny House Podcast

Marjolein en Natasja zijn tiny house bewoners. In deze podcast bespreken ze alle mogelijke onderwerpen die te maken hebben met tiny houses en tiny living. Hun enthousiasme werkt aanstekelijk. Ik denk dat ze hiermee heel wat luisteraars over de streep trekken.

Overig

Tijd voor de Geest

Flow Magazine en Museum van de Geest in Haarlem bundelen in deze podcast hun krachten. Karine Hoenderdos interviewt allerhande mensen die één ding gemeen hebben: ze hebben een creatieve geest. Als luisteraar krijg je een inkijkje in hun brein.

14 podcast-tips

In ruim een half jaar heb ik 14 nieuwe podcasts ontdekt die allemaal inspirerend, interessant, humoristisch of gewoonweg heerlijk rustgevend zijn. Ik stap elke ochtend vroeg weer mijn deur uit, benieuwd wat de podcast van die ochtend mij gaat brengen.

Welke (minder bekende) podcasts raden jullie me aan?

Als poëzie je bij de lurven pakt

Over Van kop tot teen met Charlotte Van den Broeck en Jeroen Dera (2020), 2e deel in de reeks Woorden temmen van uitgeverij grange fontaine

Poëzie verdient meer aandacht. Niet omdat gedichten nu zo makkelijk te begrijpen zijn of de stijlfiguren zo interessant zijn. Wat mij elke keer weer naar gedichten trekt, is de kans om die ene regel, die ene gedachte tegen te komen die mij raakt. Waardoor ik net wat anders naar de dingen kijk. Die ene woordvolgorde die je met enige jaloezie leest en denkt: had ik dit maar geschreven.

En voor gedichten hoef je niet eens naar een boekwinkel of bibliotheek. Ze liggen (of staan of hangen) gewoon op straat. Elke zichzelf respecterende plaats heeft wel een aantal straatgedichten op de gevels staan. Sinds 2018 schrijf ik op deze blog over die straatgedichten en dan met name die gedichten die mij opvallen, die mij aanspreken, die me bij de lurven pakken.

Toen ik de bundel Van kop tot teen onder ogen kreeg, sprak het achterliggende idee van dit ‘doe-boek’ me dan ook enorm aan. De samenstellers zijn ervan overtuigd “dat je poëzie niet alleen met je hoofd, maar met je hele lichaam kunt lezen”. In deze bundel zijn 30 gedichten van Nederlandstalige dichters verzameld, die de samenstellers geraakt hebben. Bij elk gedicht beschrijven zij in het kort wat opvalt of hoe het hen (soms fysiek) raakt. Zo schrijft Jeroen Dera bij Winterlake van Mischa Andriessen:

“Ik krijg het koud als ik dit lees – keer op keer.”

Dat lichamelijke is doorgevoerd in het hele boek. Bij elk gedicht hoort een onderdeel van het menselijk lichaam, zoals de lippen (in geval van Winterlake), een linkerhand, longen, of het skelet. Tegelijk vormen de verschillende lichaamsdelen de paginanummering van de bundel. Van A – A (lichaam) naar A – O (wijsvinger) en van B – A (rug) naar B – O (weefsel).

De samenstellers willen samen met de lezer ontdekken hoeveel kanten je met een gedicht uit kunt. Na elk gedicht volgen er in blokjes aanwijzingen over het gedicht en wordt de lezer ertoe aangezet om zelf wat met het gedicht te doen. Of zelfs erover te schrijven. De lege pagina na elk gedicht nodigt hier toe uit. Met dit boek richten de samenstellers zich op jongeren en volwassenen vanaf 14 jaar. Ik denk dat de blokjes tekst zeker duidelijk zijn voor deze doelgroep. Tijdens mijn middelbare school jaren had ik ook wel zo’n doe-boek willen hebben.

De vormgeving van de bundel wil ik niet onvermeld laten. De tekst is in verschillende kleuren gedrukt. Samen met de toelichtende blokjes ontstaat zo een duidelijke structuur. Het boekje heeft het formaat van een parallellogram. Misschien niet zo handig in je boekenkast, maar het staat zeker garant voor een wow-effect als je het boek voor de eerste keer in handen krijgt. De boekenlegger in hetzelfde formaat bevat aan de voor- en achterkant een gedicht van beide samenstellers. Het zijn de benen en de voeten van het menselijk lichaam die je op weg helpen.

Dit is met recht een doe-boek dat op school en bij poëzie-workshops zeer goed van pas kan komen. Maar ook de (beginnend) poëzielezer kan hier zelf veel plezier aan beleven. Blader door de bundel totdat je oog valt op een gedicht, een regel of een woord dat opvalt. Lees het gedicht en – als het bevalt of intrigeert – ook de aanwijzingen. Wellicht kom je een tekst tegen die iets met je doet of je – heel misschien – bij de lurven pakt.

Met dank aan uitgeverij grange fontaine voor het recensie-exemplaar.

Proberen te verdwalen

Over Waar een wil is, is geen weg van John Jansen van Galen (2014)

De meeste wandelaars proberen niet te verdwalen. Zij volgen een route op een kaart, in een boekje, in hun GPS of volgen gekleurde paaltjes. De meeste wandelaars zullen ook niet echt verdwalen. Want, zo luidt de bijna gevleugelde uitdrukking, in Nederland kun je niet verdwalen. Maar is dat wel zo? John Jansen van Galen is overtuigd van het tegendeel. Als je maar je best doet, kun je wel degelijk verdwalen in ons kleine kikkerlandje.

En, betoogt de schrijver, verdwalen is helemaal niet zo erg. Oké, het kan “lastig, vervelend, beangstigend soms” zijn, maar het heeft ook een sensatie in zich: “dat je dit in Nederland nog mee kunt maken, een vorm van bevrijding”. De schrijver is zo enthousiast over verdwalen, dat hij er een boek over heeft geschreven, genaamd Waar een wil is, is geen weg.

In korte hoofdstukken beschrijft Jansen van Galen plekken in Nederland waar je al wandelend heel goed kunt verdwalen. Hij put uit eigen ervaring, maar vertelt ook de verhalen van verdwaalde wandelaars in binnen- en buitenland die soms niet meer terugkwamen. Zo is het heel goed mogelijk om te verdwalen in het bos, op zandverstuivingen, in grotten en op het wad. Aan het einde van elk hoofdstuk geeft de schrijver aan een ieder die het verdwalen ook wel eens wil proberen, praktische tips over de besproken plekken.

Het is een hele andere benadering van wandelen en verdwalen. En dat was ook de reden dat ik het boek van de bibliotheekplank pakte. Ik was heel benieuwd. Ik ben namelijk niet zo van het verdwalen. Het gebeurt wel regelmatig, maar onbedoeld. De totale afwezigheid van richtingsgevoel is hier debet aan. Kaarten en boekjes helpen hier niet bij. Zelfs bij een – op de kaart – rechte bosweg, speel ik het nog klaar om van de route af te dwalen.

En op zo’n moment vind ik het zeker lastig en vervelend, maar kon ik tot voor kort altijd terugvallen op de geruststellende gedachte dat verdwalen in Nederland niet mogelijk is. Vroeg of laat kom je altijd weer in de bewoonde wereld terecht. Dat beeld moet ik nu bijstellen. Verdwalen blijkt wel degelijk mogelijk. Als je geluk hebt en je best doet.

Want door verdwalen kun je op de vreemdste plekken terecht komen, doe je nieuwe ervaringen op en het geeft bovenal een bijzonder gevoel:

“Verdwalen roept gevoelens op uit je kindertijd: het is eng maar ook spannend, een beetje angstaanjagend en tegelijk bevrijdend. Je staat er alleen voor. Het geeft een gevoel van beklemming maar ook van ongebondenheid. Je bent aan jezelf overgeleverd, kapitein op je eigen schip. En de wereld ligt voor je open.”

Wie wil dat nu niet? Dus misschien is verdwalen iets dat een nieuwe waardering verdient.

John Jansen van Galen heeft in ieder geval een goede voorzet gedaan en heeft mij bijna over de streep getrokken. De volgende keer dat ik weer eens de weg kwijt ben, bekijk ik de situatie met andere ogen. Ik ben het helemaal met hem eens als hij zegt: “Buiten de gebaande paden is de wereld vol verrassingen.”

2017: Het jaar in boeken

2017 heeft nog een paar dagen te gaan en dan breekt er een nieuw boekenjaar aan. Hopelijk net zo interessant en verrassend als dit jaar. Want tussen de gelezen boeken zaten zeker een paar pareltjes en verrassende ontdekkingen. Tijd voor een terugblik.

In totaal las ik dit jaar 131 boeken, waarmee ik mijn Goodreads Challenge van 130 boeken gehaald heb. De vele uren in treinen en bussen hebben hun vruchten weer afgeworpen. Dit jaar las ik wat minder boeken van vrouwelijke auteurs dan van mannelijke schrijvers. Het voornemen om meer boeken van vrouwelijke auteurs te lezen staat voor volgend jaar wederom.

Uit de genomineerden voor literaire prijzen heb ik dit jaar weer rijkelijk geput. Zo las ik 9 boeken die genomineerd waren voor de Man Booker Prize. Met name De verrader (The Sellout) van Paul Beatty (2015) was een verrassing. Ik moest erg wennen aan de stijl, de humor en de satire, maar geleidelijk begonnen de ideeën en het verhaal me steeds meer te grijpen. Er zijn ongetwijfeld zaken die mij zijn ontgaan, daarvoor mis ik de inside-kennis van de Amerikaanse maatschappij. Desalniettemin een aangename verrassing.

Een andere literaire prijs die dit jaar voor titels zorgde, was de Europese Literatuurprijs (ELP). Het is de prijs voor beste Nederlandse vertaling van een roman, geschreven in een taal van een land dat behoort tot de Raad van Europa. In totaal las ik 11 genomineerde boeken. Het leuke is dat je titels tegenkomt uit landen waar ik anders weinig tot niets uit lees.

Een genomineerd boek voor de ELP dat er voor mij uitsprong was Charlotte (2014) van de Franse Schrijver David Foenkinos. ‘Een boek met adempauzes’ gaf ik als titel mee aan de blogpost erover. Het dunne boekje over het korte leven van de Joodse kunstenares Charlotte Salomon, maakte veel meer indruk dan ik verwachtte.

De trilogie 1q84 (2013) van Haruki Murakami was met 1296 pagina’s veruit het dikste boek dat ik dit jaar las. Het was alweer een tijdje geleden dat ik een boek van de Japanse schrijver las, maar ik wist meteen weer waarom ik zo van zijn boeken houd. Het verhaal zuigt je naar binnen en laat je niet meer los. Ik las het boek tijdens onze fietsvakantie door Zweden, Denemarken en Duitsland en associeer nog steeds de uitgestrekte korenvelden met 1q84.

Al met al las ik boeken die oorspronkelijk in 16 verschillende talen geschreven waren, namelijk Nederlands (53x), Engels (43x), Frans (8x), Duits (5x), Zweeds (4x), Spaans (4x), Noors (2x), Deens (2x), IJslands (2x), Italiaans (1x), Chinees (1x), Pools (1x), Tsjechisch (1x), Japans (1x), Arabisch (1x) en Hongaars (1x). Ik las 18 debuten, 14 verhalenbundels, 2 dystopieën, en 1 reisverhaal.

Een verhalenbundel, dystopie, historische roman en psychologische roman in één is het debuut The Shore (2015) van de Amerikaanse auteur Sara Taylor. Ik kwam het boek toevallig tegen in de bibliotheek, waarbij eerst de voorkant en daarna het verhaal me trok. Het is een bijzondere roman gebleken waarin in 13 verhalen wordt verteld over het leven op The Shore, een verzameling eilanden voor de kust van Virginia. De roman beslaat ruim 250 jaar en reikt tot ver in de toekomst. De voorkant lijkt zo lieflijk maar als je goed kijkt zie je (linksonder) dat het toch wat anders is. Zo is het leven op de eilanden ook.

Het oudste boek dat ik las is Daisy Miller (1878) van Henry James, waarin een jonge Amerikaanse vakantie houdt aan het Meer van Genève. De tegenstellingen tussen de oude wereld (Europa) en de nieuwe (Amerika) in de 19e eeuw worden duidelijk zichtbaar. Ik heb me voorgenomen om meer 19e-eeuwse boeken te lezen in 2018. In mijn kast staat nog een voorraadje.

En wat was nu het beste boek dat ik gelezen heb dit jaar? Er zijn meerdere boeken die strijden om die titel, maar Het kleine leven van Norbert Jones (2015) van Marloes Kemming staat mij nu – 10 maanden nadat ik het las – nog steeds helder voor de geest. Het is een prachtig verhaal over herinneringen, ouder worden, loslaten, schuld, gemis en liefhebben. Mijn recensie lees je hier.

2017 was een mooi boekenjaar. Op naar het volgende. Ik ga weer voor de verrassende pareltjes die ik toevallig tegenkom. En natuurlijk ook voor een deel van de boeken die op mijn nog-te-lezen-lijst staan. Die zijn er niet voor niets opgekomen. Het eerste boek ligt (virtueel) alweer klaar: Het meten van de wereld (2005) van Daniel Kehlmann.

Ik wens jullie een inspirerend en verrassend boekenjaar toe!

 

Een jarenlange weg

Over De woestijn van Jorge Baron Biza (1998)

28 jaar nadat ze de eerste stappen heeft gezet om te scheiden is het dan eindelijk zover. Althans, dat denkt Eligia als ze samen met haar bijna ex-man Arón om tafel zit om de papieren te tekenen. De afspraak verloopt echter heel anders. Arón gooit een glas met zwavelzuur in haar gezicht. Langzaam vreet het zuur de huid en onderliggende structuren weg. Samen met zoon Mario spoedt ze zich naar het ziekenhuis. Dat is het begin van een lange weg langs klinieken. Voor zowel moeder als zoon. Arón pleegt kort na deze aanslag zelfmoord.

Zo begint de nu ook in het Nederlands verschenen roman De woestijn van de Argentijnse schrijver Jorge Baron Biza. De woestijn is gebaseerd op een waargebeurd verhaal, namelijk dat van Baron Biza’s eigen familie. Zijn vader Raúl, een bekend figuur in eigen land, is o.a. schrijver, playboy en politicus. Hij brengt met zijn gezin ettelijke jaren door in het buitenland op de vlucht voor de Argentijnse politiek van Juan Perón. In 1964 giet hij daadwerkelijk een glas met zwavelzuur over zijn echtgenote Rosa en schiet zich kort daarna een kogel door het hoofd.

Hoewel de schrijver het altijd ontkend heeft dat dit een autobiografie was, vertoont het veel overeenkomsten met de – gruwelijke – werkelijkheid. En dat is misschien ook waarom de roman het nu zo goed doet, bijna 20 jaar nadat Jorge Baron Biza het boek in eigen beheer uitgaf, omdat geen enkele uitgever er wat in zag. Daarnaast is het het enige boek van de schrijver. In 2001 pleegt hij, net als zijn vader, zijn moeder en zijn zus, zelfmoord.

De lange weg die moeder en zoon in de roman afleggen begint in Argentinië, waar de artsen Eligia na een behandeling van 4 maanden doorverwijzen naar een plastisch chirurg in Milaan. Voor Eligia is het een lijdensweg waarbij aangetaste huid en weefsel worden verwijderd en haar gezicht langzaam wordt gereconstrueerd. Een proces dat jaren in beslag zal nemen.

Mario wijkt niet van haar zijde en leest zijn moeder voor in de kliniek. ‘s Avonds verkent hij Milaan en komt regelmatig dronken terug. Eligia vergelijkt hem met Arón die ook veel dronk. Mario wil hier echter niets van weten. Hij worstelt met zijn familieverleden en zijn relatie tot zijn (dode) vader. Aan de ene kant voelt hij sympathie voor hem, als hij zich voorstelt hoe zijn vader zich zou hebben gedragen in de kliniek. Dit is echter het allerlaatste wat hij wil voelen: “Ik zou de anti-Arón zijn; ik zou op mijn eigen manier sterk zijn, het lot tarten.”

In een bar ontmoet hij de prostituée Dina, waarmee hij bevriend raakt en geleidelijk krijgt hij gevoelens voor haar. Door de worsteling met zichzelf en zijn familieverleden is hij echter niet in staat om ze toe te laten. Hun afscheid eindigt dan ook niet vreedzaam.

Tussen de behandelingen en herinneringen door, schemert de geschiedenis en politieke situatie door van Argentinië. Iets dat Mario, Eligia en Arón aan den lijve ondervonden hebben. Maar ook Italië zelf komt aan bod. Tijdens zijn omzwervingen door het Milaan van de jaren 60 spreekt Mario Italianen die nog groot aanhanger zijn van Mussolini. Il duce maakte volgens hen Italië groot en bestreed de communisten. Helaas dwong Hitler hem ertoe om zich aan zijn kant te scharen. Interessant om dergelijke geschiedenissen te lezen.

Het is een boek over de relatie tussen geest en lichaam, tussen liefde en haat en over de relatie tussen vader en zoon. Dit zijn zaken die los van elkaar staan, maar tegelijkertijd ook met elkaar verweven zijn. Of je het nu wil of niet. Zoals waarschijnlijk vele lezers voor me, zette de heftige familiegeschiedenis van de schrijver me aan tot lezen. Maar hoe verschrikkelijk de gebeurtenissen ook zijn, het boek kon me niet raken. Het zijn te veel losse stukjes verhaal en geschiedenis die op zichzelf interessant zijn, maar als geheel niet voor een wow-gevoel zorgen.

De woestijn wordt tot de beste 25 beste Spaanstalige boeken van de afgelopen 25 jaar gerekend, aldus El País. Maar ik sluit me aan bij Dimitri Verhulst die in het voorwoord bij dit boek zegt:

“Zelfmoord is geen sleutel tot succes. En een afgewezen roman is niet per definitie een meesterwerk. […] Ik heb betere romans gelezen, maar de meeste daarvan ben ik alweer vergeten.”

Met dank aan Uitgeverij Signatuur en A.W. Bruna uitgevers van wie ik een recensie-exemplaar mocht ontvangen van De woestijn.

Graphic novel avant la lettre

Vorige maand las ik Charlotte (2014), een werk van de Franse schrijver David Foenkinos. Ik was onder de indruk. Niet alleen van de schrijfstijl maar ook van het verhaal, van het leven van de jonge Joodse kunstenares Charlotte Salomon in een roerige tijd. Toen ik het boek digitaal dichtsloeg bleef ik ademloos achter, en benieuwd. Zouden haar schilderijen ergens geëxposeerd worden?

Het toeval wil dat 2017 het 100ste geboortejaar is van Charlotte Salomon. Een jaar voor haar dood voltooide ze haar levenswerk Leven? of theater?. Het Joods Historisch Museum (JHM) in Amsterdam beschikt over de originele gouaches (waterverfschilderijen) uit het boek. Sinds 20 oktober zijn deze werken te zien in de kelder van het museum. We onderbraken de eerste etappe van het Westerborkpad, dat langs het museum loopt, om de schilderijen te zien.

Kort het verhaal van Charlotte. In 1917 wordt ze geboren in Berlijn. In de familie van haar moeder is zelfmoord gemeengoed en zit de ‘waanzin’ in de genen. Haar oma, tante, maar ook haar moeder komen op deze manier aan hun einde. Charlotte is dan acht en ze groeit op als een meisje dat veel op zichzelf is. Haar vader hertrouwt en Charlotte en haar stiefmoeder kunnen het goed met elkaar vinden. Charlotte blijkt een tekentalent maar ondervindt hinder van de steeds strengere regels voor Joden in het fascistische Duitsland van de jaren 30. Onverwachts wordt ze toch aangenomen bij de kunstacademie en brengt daar een paar jaren door.

Vlak voor de oorlog ontvlucht ze Duitsland naar haar grootouders, die in Zuid-Frankrijk verblijven. Hier pakt ze het schilderen weer op, kunst is haar houvast in deze onzekere tijden. Ze schrijft en schildert haar levenswerk, leert de liefde (weer) kennen, maar vanuit hier vertrekt ze ook op haar laatste reis. Naar Auschwitz, 26 jaar oud en 5 maanden zwanger.

Haar levenswerk overleeft de oorlog en komt in Amsterdam terecht, waar haar vader en stiefmoeder de oorlog hebben overleefd. Het is een autobiografisch verhaal, rijkelijk voorzien van gouaches (bijna 800 stuks) en muziek. De ‘graphic novel avant la lettre’ (zoals Uitgeverij Cossee het noemt) is nu voor het eerst integraal tentoongesteld. De schilderijen hangen genummerd naast elkaar en gaan als een slinger door de expositieruimte. Het past ternauwernood. De tekst uit het boek is eronder in het Nederlands te lezen. Voor de Engels- en Franssprekende bezoeker zijn ook boekjes in die taal beschikbaar met de integrale tekst.

De belangstelling is groot op deze herfstachtige zondag. De expositie is drie dagen oud. Samen met geïnteresseerden schuifel ik langs de schilderijen tegen de gele achtergrond. Aanvankelijk zijn de werken gedetailleerd, later worden het steeds meer schetsen. Helemaal aan de andere kant van de ruimte eindigt het boek met de woorden “Leben oder Theater?” weergegeven op de rug van de hoofdpersoon.

Naast dit laatste schilderij zit een deur die toegang geeft tot een korte route naar het museumcafé. In die gang krijgt de bezoeker nog de kans zijn of haar mening te geven over de geëxposeerde werken van Salomon. Wat blijft u bij? Wat is u opgevallen? Een mevrouw is druk bezig haar mening op te schrijven. Wij lopen door en proberen in het café een warme – volgens de Joodse spijswetten bereide – amandelbolus die heerlijk smaakt bij de cappuccino.

Voor wie wil kan het hele boek lezen, daar in de kelder van het museum. Je moet er dan wel een paar uurtjes voor uit trekken. Ik kies ervoor om het lijvige werk te kopen in de museumwinkel. Een mooie ingebonden editie met alle schilderijen. Eigenlijk geen werk om tijdens een wandeltocht mee te nemen (er staan ons die middag nog een aantal kilometers Westerborkpad te wachten). Maar ja, het werk stond, sinds ik de novelle van Foenkinos las, hoog op mijn nog te lezen-lijst. En wat is nu een betere plaats om het levenswerk van Charlotte Salomon te kopen dan in het museum waar haar werken al lange tijd verblijven – en nu integraal  tentoongesteld worden?

Ook benieuwd naar gouaches en het bewogen leven van Charlotte Salomon? De expositie in het Joods Historisch Museum is nog te zien tot en met 25 maart 2018. Wil je nu al meer lezen over het boek? Het Joods Cultureel Kwartier heeft een prachtige interactieve website gemaakt waar je het hele werk kunt lezen, zien en horen. Alle gouaches zijn hier te bekijken, je kunt de oorspronkelijke tekst lezen, inclusief vertalingen. En wat mij erg aansprak is dat je ook muziekfragmenten kunt beluisteren die in het boek beschreven zijn. Zo komt de tijd waarin Leven? of Theater? is geschreven wel heel dichtbij.

Boek met adempauzes

Over Charlotte van David Foenkinos (2014)

Ik lees de laatste tijd meer bibliotheek e-books op mijn iPad. De keus is tegenwoordig steeds ruimer en de paar jaar oude boeken staan lang niet allemaal in analoge versie op de plank van mijn bibliotheek. Een van die boeken was Charlotte van David Foenkinos. Na positieve recensies op Goodreads kwam dit Franse boek op mijn NTL-lijstje terecht. Vorige week in de trein begon ik erin en terwijl de regendruppels gemoedelijk – en iets minder gemoedelijk – tegen de ramen tikten las ik de eerste hoofdstukken. Gisteren las ik de laatste pagina.

Zoals de titel al verraadt draait dit boek om Charlotte. Het betreft Charlotte Salomon, een kunstenares die van 1917 tot 1943 leefde. De schilderijen die zij gemaakt heeft, bevinden zich tegenwoordig in Nederland, in het depot van het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Ik kende haar niet, maar na dit verhaal over haar leven, de geschiedenis van haar familie, wil ik haar – en haar schilderijen – graag beter leren kennen.

Charlotte woont in Berlijn en heeft een Joodse vader, een vooraanstaand chirurg. In de familie van haar moeder is zelfmoord gemeengoed en zit de ‘waanzin’ in de genen. Haar oma, tante, maar ook haar moeder komt op deze manier aan haar einde. Charlotte is dan acht en ze groeit op als een meisje dat veel op zichzelf is. Haar vader hertrouwt en Charlotte en haar stiefmoeder kunnen het goed met elkaar vinden. Ze blijkt veel talenten te hebben en tekent graag.

In de jaren 30 wordt het steeds lastiger voor Joden in het fascistische Duitsland. Door haar talent wordt ze toch toegelaten tot de kunstacademie. Vlak voor de oorlog ontvlucht ze Duitsland naar haar grootouders die in Zuid-Frankrijk verblijven. Hier pakt ze het schilderen weer op, kunst is haar houvast in deze onzekere tijden. Ze schrijft en tekent haar autobiografie, leert de liefde (weer) kennen, maar vanuit hier vertrekt ze ook op haar laatste reis. Naar Auschwitz, 26 jaar oud.

Wat meteen opvalt is de bladspiegel, de manier waarop de zinnen gerangschikt zijn op de pagina. Elke zin staat op een nieuwe regel, na een beperkt aantal zinnen volgt een witregel. Een gedicht!, was mijn eerste gedachte. Maar het blijkt anders. De auteur pakt af en toe het woord in deze roman en vertelt dat hij adempauzes nodig heeft. Hij is al jaren geobsedeerd door Charlotte en in verschillende van zijn romans komt zij terug. Maar een boek over haar schrijven, lukte hem niet. Tot nu toe.

“Ik begon, ik probeerde, dan gaf ik het op.
Het lukte me niet twee zinnen achter elkaar te schrijven.
Op elk punt voelde ik dat ik vast zat.
Onmogelijk om verder te gaan.
Het was een fysieke gewaarwording, een beklemming.
Ik merkte dat het nodig was steeds op een nieuwe regel te beginnen, om lucht te krijgen.”

Na elke zin is nu een pauze ingelast. Na verschillende alinea’s – die verdacht veel lijken op strofes – volgt een nieuw hoofdstuk. Het is een boek met veel pauzes, ademmomenten om een kort en heftig leven te kunnen beschrijven.

Omdat de zinnen op één regel moeten passen, zijn ze kort en sober. Het maakt voor mij de tekst afstandelijk. In korte zinnen wordt een geschiedenis neergezet die gekenmerkt wordt door dood, verdriet, depressie en onmacht. Maar zodra de schrijver weer van zich laat horen, wordt het boek persoonlijk. Hij vertelt kort waarom hij een bepaalde keuze heeft gemaakt in de tekst. Maar ook wat hij voelde toen hij voor het huis in Berlijn stond waar Charlotte woonde. De huidige eigenaar laat hem niet binnen en al wat rest van Charlotte, haar vader en stiefmoeder zijn de Stolpersteine.

Deze mix tussen inhoud, vorm en de persoonlijke noot van de auteur maakt dit tot een boek waar ik eerst wat vreemd tegenaan keek, maar in mijn hoofd bleef hangen naarmate ik verder kwam. Ik wilde meer weten over Charlotte, zien hoe haar schilderijen er eigenlijk uitzien, maar ik was ook benieuwd waarom de auteur zo nieuwsgierig was geworden naar deze jonge kunstenares. Het werk, dat ze net voordat ze gedeporteerd wordt, schrijft en tekent, blijkt nog te bestaan en is onlangs in het Nederlands uitgegeven bij Uitgeverij Cossee, dezelfde uitgever als dit boek. Leven? of Theater? heet het en is een ‘graphic novel avant la lettre’ zoals de uitgever het noemt. ‘Dit is mijn hele leven’ zei Charlotte erover toen ze het werk bij een bevriende arts in bewaring gaf.

Een leven dat dit jaar precies 100 jaar geleden begon. Als markering van Charlottes honderdste geboortejaar organiseert het Joods Historisch Museum van 20 oktober 2017 tot en met 25 maart 2018 een expositie die gewijd is aan haar artistieke nalatenschap Leven? Of Theater?. Ik ben heel benieuwd.

Dit boek van Foenkinos is de ideale voorbereiding op de expositie. Lees dit boek langzaam en aandachtig. Haal adem na elke zin en laat het op je inwerken. Dit dunne boekje vertelt een interessant levensverhaal waar helaas veel te snel een einde aan is gekomen. Maar het is ook de zoektocht van een schrijver om het object van zijn obsessie tot leven te brengen, een poging om in het tastbare heden het verleden te laten herleven.

 

Waar ik mijn boekeninspiratie vandaan haal

Magie in de bibliotheek

In 2017 heb ik mezelf uitgedaagd om 130 boeken te gaan lezen. Het lijkt veel, maar is in werkelijkheid prima te doen. De tijd die ik naar en van mijn werk doorbreng in treinen en bussen breng ik veelal lezend door. Elke week gaan er wel een paar boeken doorheen. Het zijn meestal boeken die op mijn nog-te-lezen (NTL) lijst staan. Soms ook niet. Ik streef ernaar om een variëteit aan titels te lezen. Nieuw, maar ook oud, Nederlands, maar ook uit andere taalgebieden en landen. Maar hoe kom ik aan de titels die mijn NTL-lijst langer en langer maken?

Ik heb voor mezelf eens op een rijtje gezet waar ik mijn boekeninspiratie vandaan haal. Het rijtje blijkt verrassend langer dan verwacht.

Boekensites en boekbloggers

Allereerst is daar Goodreads. Deze internationale boekencommunity verenigt boekenliefhebbers van over de hele wereld. Je kunt lezers volgen of vrienden worden. Ook auteurs hebben hier hun eigen plek. Vrijwel alle boeken die ik lees zijn op deze boekensite terug te vinden. En anders kun je ze altijd zelf toevoegen. Mede-lezers plaatsen hier hun gelezen en nog te lezen titels op, beoordelen de boeken met sterren, schrijven recensies en wisselen in groepen informatie uit. Ik ben hier vrijwel elke dag te vinden en haal hier mijn meeste titels vandaan. Klein nadeel is dat ik nu ook veel Engelse boeken op mijn lijst heb staan, die in Nederlandse bibliotheken en boekhandels helemaal niet te vinden zijn. Toch maar eens een tripje plannen naar een Engelse stad om hele dagen in boekwinkels te sneupen…

Op Goodreads vind ik ook boekbloggers terug die ik al dan niet volg. Via een link kom ik bij hun recensies terecht en vaak ook weer bij andere artikelen en tips. Voor Nederlandse (zoals Lalagé), maar ook Engelstalige blogs (zoals Bookish Beck) is Goodreads een goed vertrekpunt. De boekbloggers zelf zijn meestal wel weer te volgen via social media als Twitter, Instagram of Facebook, waardoor je via meerdere kanalen op de hoogte kunt blijven.

Uiteraard volg ik nog veel meer boekbloggers die al dan niet regelmatig verslag doen van hun leeservaringen. Zo schrijven Jannie Trouwborst en Istvan Kops  voornamelijk over Nederlandstalige literatuur, heeft Literasa een voorkeur voor Frans(talig)e boeken en verschijnen er op de blog van Alex Hoogendoorn  regelmatig recensies en interviews, waaronder stukken die hij voor de Boekenkrant schreef. Dit is slechts een greep uit de enorme hoeveelheid boekbloggers die Nederland en België rijk is.

Ook Schwob is een fijne bron voor boekentips. Deze site is gericht op klassiekers die opnieuw worden uitgegeven. Elk jaar komt er een hele reeks aan nieuwe titels bij. Ook organiseert de organisatie leesclubs. De lijst met mij veelal onbekende boeken heeft me al mooie titels opgeleverd.

Literaire prijzen

Longlists en shortlists van literaire prijzen leveren ook een groot aantal onbekende titels en auteurs op, waarbij er altijd wel een paar aanraders zitten. Zo houd ik in ieder geval de Libris Literatuurprijs in de gaten en probeer elk jaar toch wel 10 titels te lezen van de huidige maar ook voorafgaande jaren.

Vorig jaar ontdekte ik de Europese Literatuurprijs. In het Nederlands vertaalde boeken uit een groot aantal Europese landen passeren hier de revue. De meeste titels zijn nieuw voor mij. Kortom, een bron van inspiratie. En gelukkig bestaat de prijs al sinds 2009, dus ik heb wat boeken om uit te putten. Titels uit bijvoorbeeld Estland of Finland kom ik buiten deze prijs om niet zo snel tegen.

Op Engelstalig gebied volg ik de Man Booker Prize en de Baileys Women’s Prize for fiction. Het levert interessante titels op van vaak onbekende boeken. Helaas duurt het meestal nog wel een tijdje voordat deze titels in de bibliotheek te krijgen zijn. Boekhandels hebben regelmatig wel de shortlist (vaak in vertaling) in hun assortiment.

Boekhandels en bibliotheken

Het e-bookaanbod van de bibliotheek groeit gestaag. Je zet de boeken vrij eenvoudig op de e-reader, iPad of telefoon en je hoeft er de deur niet voor uit. Fysieke boeken echter blijven een sterke aantrekkingskracht uitoefenen. De meeste titels haal ik dan ook persoonlijk uit de bibliotheek. Ik vind het helemaal niet erg om een uurtje door te brengen te midden van de boeken. De tafel met nieuwe boeken is standaard mijn eerste stop. Titels die ik bewust maar ook onbewust voorbij heb zien komen in de krant en op sites, neem ik mee. Ook ontdek ik er met enige regelmaat nieuwe titels. Ook de thematafels en de kasten zelf vereer ik regelmatig met een bezoekje.

Boekhandels probeer ik zoveel mogelijk te vermijden, maar af en toe kan ik de verleiding niet weerstaan. Zo kocht ik ooit heel wat delen van het verzamelde werk van Louis Couperus bij De Slegte. Ook bijzondere boekwinkels, zoals The American Book Center in Amsterdam en Den Haag, kan ik eigenlijk niet links laten liggen. Vaak kom ik dan niet met lege handen thuis. Tja, die Engelstalige boeken die niet in de bibliotheek te krijgen zijn, hè!

Kranten en brochures

Af en toe haal ik wel eens boektitels uit de NRC Boeken of uit de brochures met binnenkort te verschijnen boeken van een uitgeverij. Recensies met meerdere ballen plus een aansprekend verhaal doen boeken op mijn NTL-lijst belanden. Ook aantrekkelijke covers in brochures die je tegemoet glimmen vanaf de verschillende pagina’s zijn redelijk onweerstaanbaar.

Tips van personen

Tenslotte krijg ik nog wel eens boekentips van een vriendin, collega of familielid. Via de app van Goodreads op mijn telefoon kan ik ze dan vrijwel meteen op mijn NTL-lijst zetten. Ooit kreeg ik bij een bushalte een boekentip van een volslagen onbekende. Het betrof een boek uit de jaren 50 waar zij helemaal enthousiast over was. De plaatselijke bibliotheek had het boek in huis en als student Nederlands las ik de week daarna een Engelstalig boek over het leven van een Tibetaanse monnik. Het was een boek waar ik anders nooit mee in aanraking was gekomen. En het enthousiasme van de boekentipster was geheel terecht.

Nu ik mijn inspiratiebronnen zo op een rijtje zie staan, verbaas ik me erover hoe gevarieerd de bronnen zijn. En dit overzicht is zeker niet uitputtend, enkel persoonlijk. Eigenlijk kun je boekeninspiratie overal opdoen. Zelfs bij een bushalte.

Waar halen jullie je boekeninspiratie vandaan?

 

 

Verzamelaar van herinneringen

Over Het kleine leven van Norbert Jones van Marloes Kemming (2015)

Norbert Jones is een verzamelaar. Niet zo iemand die maar spullen blijft binnenhalen om vervolgens te vervuilen in zijn eigen troep. Nee, Norbert heeft een collectie met bijzondere voorwerpen, schatten uit het verleden, als tegenwicht tegen de wegwerpmaatschappij en de vooruitgang. Althans, zo komt hij bekend te staan, nadat de plaatselijke krant een artikel over hem publiceert.

Norbert woont in het Engelse Exeter en is 77 jaar oud. Hij heeft net gehoord dat hij een aneurysma in zijn hoofd heeft dat waarschijnlijk binnen nu en een jaar zal knappen. Er is niks aan te doen, dus Norbert overziet zijn leven en besluit tot een soort afsluiting. Hij berekent dat hij bij elkaar ruim 19.000 voorwerpen heeft verzameld en daarnaast een meerdere decennia oud archief van krantenartikelen heeft opgebouwd. Met pijn in zijn hart neemt hij de moeilijke beslissing om er afstand van te doen. Het geld is voor zijn vrouw Emma.

Zijn schuur, waarin alles is verzameld, wordt een nostalgiewinkel. Alleen die potentiële kopers die een goed verhaal hebben bij het te kopen voorwerp mogen het voorwerp daadwerkelijk mee naar huis nemen. In het begin is het lastig om de spullen te laten gaan, maar Norbert krijgt er plezier in. Hij hoort de meest uiteenlopende verhalen en verkoopt zo flink wat voorwerpen, van kamerscherm tot horloge, van langspeelplaat tot bokshandschoen.

Door de voorwerpen maken we kennis met Norberts leven. Hoe hij nu al ruim 50 jaar samen is met zijn vrouw Emma, zijn gevoelens ten opzichte van zijn dochter Marie, maar ook over zijn eigen jeugd. Je leert zijn ouders kennen en ook zijn zusje Elisabeth (Beth). De eersten zijn al lang overleden, de laatste is op haar negende verdwenen en nooit meer teruggevonden. Het is nooit duidelijk geworden wat er gebeurd is.

Hij heeft het er nog altijd moeilijk mee en geeft zichzelf de schuld. Zijn hele leven is hij naar haar op zoek geweest. In de verzamelde voorwerpen en krantenartikelen meent hij haar te herkennen, hoe haar leven had kunnen verlopen. Met elk jaar dat verstrijkt, speurt hij de kranten af naar de ouder wordende Elisabeth. In een speciale map bewaart hij de verhalen over de vrouwen die zijn zus hadden kunnen zijn.

In mooie bewoordingen beschrijft Kemming het kleine leven van Norbert. Op het eerste gezicht typisch burgerlijk met de vaste dagelijkse patronen, maar langzaamaan ga je van Norbert houden. Je leert hem kennen en begrijpen en af en toe moet ik een brok wegslikken. Ook de verhalen van de kopers van de voorwerpen uit zijn verzameling zijn mooi en ontroerend.

Na 223 bladzijden was het boek uit. Veel te vroeg. Ik had nog veel meer willen lezen over Norbert. Het debuut van Marloes Kemming kan ik alleen maar aanraden. Neem de tijd en leef Norberts laatste maanden – en daarmee eigenlijk zijn hele kleine leven – mee. Het is een prachtig verhaal over herinneringen, ouder worden, loslaten, schuld, gemis en liefhebben. Maar ook over de verhalen van gewone mensen zoals jij en ik en hoe elk verhaal uniek is en waard om gehoord te worden.