Post uit de vergetelheid

Eén keer per jaar krijgt een relatief kort maar zeer bepalend deel van de geschiedenis weer extra aandacht. Zeker vandaag, op Bevrijdingsdag. Op Twitter verschijnen de zwart-wit foto’s van de mensen die het overleefd hebben. Magere jonge vrouwen met zijn drieën tegelijk achterop een overzeese motor. Op hun gezichten de ellende, de honger, vermengd met vreugde. Eindelijk is het voorbij. Sporadisch hoor je nog een ooggetuigenverslag. Over hoe de Canadezen de stad binnentrokken en de inwoners hen hun speciaal voor deze gebeurtenis bewaarde fles drank aanboden. Bewaard voor dat moment dat vaak zo ver weg leek.

Als zo’n 93-jarige man vertelt over 70 jaar geleden, komt het dichtbij. Hier is iemand die het meegemaakt heeft, een reliek uit vervlogen tijden. Zijn herinnering is de persoonlijke aanvulling op het geschiedenisboekje. Je krijgt de neiging om zoveel mogelijk informatie uit hem te trekken. Nu het nog kan. Over een paar jaar rest ons enkel nog de overlevering, doorverteld, opgeschreven.

Een bijzondere opgeschreven herinnering aan die periode is de komende tijd nog te zien in Museum Elburg. Op de eerste verdieping van het voormalige klooster is een tentoonstelling ingericht met de intrigerende naam Post uit de vergetelheid. Aan de hand van kaarten en brieven wordt een beeld geschetst van verschillende getto’s en concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Naast het interessante gegeven dat veel getto’s en kampen hun eigen postzegels en stempels hadden, passeren verschillende levens de revue. Sommige levens langer dan andere.

Zo wordt het leven van Emmy Cortissos verteld, aan de hand van enkele brieven. Haar eerste brief is gedateerd op 7 mei 1943:

“Beste Familie, Zooals je gehoord zult hebben, zit ik momenteel in de Schouwburg, Ga waarschijnlijk Maandagmiddag naar Westerbork. Doe nog alles wat mogelijk is. Bij voorbaat dank. Hartelijke Groeten.”

Emmy Cortissos is 31, getrouwd, moeder van een zoon en Joods. Ze zit al enkele jaren ondergedoken in Amsterdam als ze in het voorjaar van 1943 opgepakt wordt. Samen met vele anderen wordt ze naar de Hollandsche Schouwburg in de Plantagebuurt gebracht. Voorheen een populair theater, nu de plek waar Amsterdamse Joden zich moeten melden voor deportatie of onder dwang heen worden gebracht. Vanuit hier worden ze naar Vught of – zoals Emmy – naar Westerbork gevoerd.

Vele duizenden hebben deze gang gemaakt. Van velen wordt nooit meer wat gehoord. Van Emmy wel. Naast een briefje uit de Hollandsche Schouwburg is er ook een brief bewaard gebleven uit Westerbork. Op 17 mei 1943 schrijft ze “… staan gereed om morgen doorgestuurd te worden, maar ben erg flink en zal mij er wel door heen slaan er is nu eenmaal niets aan te doen het moest zeker zoo zijn.” Ze eindigt haar brief hoopvol: “Lieve Greet ik hoop dat de oorlog gauw afgelopen is en je weer gauw te zien”.

Haar laatste brief gooit ze op 18 mei 1943 uit de trein die onderweg is naar Sobibor. Onbekenden zorgen ervoor dat deze samen met andere gevonden brieven bij haar familie terecht komt. In haar brief beschrijft ze de situatie in de wagon en blijft hoopvol “we zitten met een gezellig clubje bij elkaar en moeten allemaal flink zijn”, maar tussen de regels door lees je de vrees voor het naderende einde. Ze eindigt haar brief met “tot spoedig weerziens in vrede er is nu niets aan te doen het noodlot was zoo”.

Drie dagen later, op 21 mei 1943, wordt ze vrijwel meteen na aankomst vermoord in Sobibor. Het is twee weken na haar eerste briefje uit de Hollandsche schouwburg. De oorlog zou nog bijna twee jaar voortduren. Een oorlog, vandaag 70 jaar geleden beëindigd. Een lange tijd, maar opeens heel dichtbij.

Emmy Cortissos met haar zoon in 1939

De tentoonstelling Post uit de vergetelheid is nog tot 20 juni 2015 te zien in Museum Elburg.

Dit museumbezoek telt mee voor de uitdaging ‘Elke maand een museum‘.