Verzameling van een tijdsbeeld

Het lijkt alsof hij zich al een paar dagen niet meer geschoren heeft. Grijze stoppeltjes bedekken zijn wangen, zijn neus, maar ook zijn voorhoofd, zijn rug en zijn onderkin. Een flinke onderkin, mag je wel zeggen, die moeiteloos overgaat in zijn buik. De onderkin/buik is bedekt met een ingenieus motiefje. Een curieuze vis, die je niet in Europese wateren aan zal treffen. Althans, dat neem ik even aan als ik de geschiedenis van de schildering lees.

We bevinden ons in de eerste helft van de 19e eeuw. Verzamelaar pur sang Philipp Franz von Siebold (1796 – 1866) werkt als arts voor de Nederlandse overheid op Deshima, een Nederlandse handelspost op een eilandje voor de kust van Japan. Hij heeft grote belangstelling voor allerlei inheemse voorwerpen, maar ook de flora en fauna van het land. Zijn verzameldrift wordt echter bijna in de kiem gesmoord door de restricties die gelden voor buitenlanders in het gesloten Japan. De Nederlanders op Deshima mogen hun eiland niet af.

Met hulp van Japanse vrienden, tijdens een hofreis en als betaling voor medische diensten weet Siebold toch enorm veel voorwerpen te verzamelen. Meer dan 25.000 objecten in totaal, waaronder veel specimens van planten en dieren. De vissen laten zich echter lastig bewaren. Siebold vraagt daarom een plaatselijke schilder om de vissen in al hun vormen en kleurenpracht vast te leggen op doek. En niet alleen vissen, ook andere dieren, Japanse ambachten en gewoonten werden door Kawahara Keiga (1786 – ca. 1860) geschilderd. Hij fungeerde als de fotocamera die Siebold heden ten dage gebruikt zou hebben. Keiga wordt daarom ook wel de Japanse fotograaf zonder camera genoemd.

Borstbeeld van Philipp Franz von Siebold in de Leidse Hortus Botanicus

In een tijdelijke tentoonstelling in het Sieboldhuis in Leiden zijn ruim 100 schilderingen van de ‘fotograaf’ te zien. Kleurig en gedetailleerd geven ze een beeld van het Deshima en het gesloten Japan van begin 19e eeuw. Het is intrigerend om met dit idee in je achterhoofd even wat gedetailleerder te kijken naar een van schilderingen.

De door Siebold meegebrachte voorwerpen zijn in heel Leiden terug te vinden. In het Sieboldhuis zelf, waar de verzamelaar van 1832 tot 1845 woonde, maar ook in het Museum Volkenkunde en zelfs in de Hortus Botanicus. Tot op de dag van vandaag staan hier nog een tiental levende planten die Siebold persoonlijk meebracht uit Japan. Door de verzamelde getuigen wordt het verleden tastbaar. Bijna 200 jaar na dato.

De tentoonstelling Kawahara. De Japanse fotograaf zonder camera is nog t/m 22 februari 2015 te zien in het Sieboldhuis.

Dit museumbezoek telt mee voor de uitdaging ‘Elke maand een museum‘.