Zwart Vierkant

“God gezien in @DrentsMuseum” las ik op Twitter. Een prikkelende tekst en de discussie die volgt is minstens zo interessant. “Het is subliem: je weet niet wat je ermee moet en dat maakt zo’n indruk.” De foto die bijgevoegd was, toonde een zwart vierkant op een witte achtergrond. Op mijn laptopscherm maakte deze foto, om heel eerlijk te zijn, niet veel indruk. Waarschijnlijk iets dat je moet ervaren, concludeerde ik. En waarom ook niet. Op de eerste zondag van 2015 togen wij naar Assen.

De twitteraars hebben het over een van de beroemdste werken van de Russisch kunstenaar Kazimir Malevich (1878 – 1935): Zwart Vierkant. Het werk is samen met 59 andere werken van de schilder overgekomen uit St. Petersburg voor de tentoonstelling Kazimir Malevich. De jaren van figuratie. Veel van de schilderijen behoren tot zijn latere en vrij onbekende figuratieve werk en worden voor het eerst in Nederland tentoongesteld.

Een bijzondere expositie ligt voor me, kleurig, hoekig. Al snel sta ik oog in oog met het uitvoerig besproken kunstwerk, een trio vormend met een zwart kruis en een zwarte cirkel. Klein maar opvallend op de grote witte wand. Een van de vier versies van Zwart Vierkant (ca. 1923), alle vier anders en door de jaren heen onderhevig aan verschillende interpretaties. En dit is goed te zien in de tentoonstelling.

Zo zijn er fragmenten te zien van de futuristische opera De overwinning op de zon, die Malevich in 1913 samen met schilder en componist Michail Matjoesjin en dichter Alexei Kroetsjonych maakte. Deze opera draait om een zwart vierkant. De zon, maar dan als negatief element, dat ontwikkeling en vooruitgang afremde. Het zwarte vierkant als symbool van het conservatisme van de oude wereld.

Een aantal jaren later, in 1920, beschrijft Malevich de geometrische vorm als een afbeelding van God “als essentie van Zijn volmaaktheid op de nieuwe weg van een hedendaags begin”. Het is als het ware een venster op de oneindige ruimte, een overgang van de tastbare wereld naar het immateriële. Als de schilder in 1935 overlijdt, wordt hij opgebaard, omringd door zijn schilderijen. Boven zijn hoofd hangt Zwart Vierkant. Hij wordt begraven in een graf bestaande uit een witte kubus met wederom het zwarte vierkant.

Het op het eerste gezicht weinig interessante schilderij blijkt een hele geschiedenis te herbergen, vele betekenissen te hebben en is nog steeds een bron van inspiratie. 80 jaar na de dood van de maker wordt Zwart Vierkant nog altijd bespot, bewierookt en bediscussieerd. Ook in dit nieuwe jaar, op de nieuwste media. En dat maakt het geweldig interessant.

De twitteraars besluiten hun discussie in overeenstemming:

“Dus God is een zwart gat. Kan ik mee leven ;-)”
“Ik ook wel. Als God dan toch onuitspreekbaar is ;-)”

Het Drents Museum is het eerste bezochte museum voor de uitdaging ‘Elke maand een museum’. Wil jij Malevich’ Zwart Vierkant ook in het echt beleven? De tentoonstelling duurt nog tot 15-03-2015.